تعریف سرطان
سرطان بیماری است که در آن برخی از سلولهای بدن به طور غیر قابل کنترلی رشد می کنند و به سایر قسمت های بدن سرایت می کنند. سرطان تقریبا در هر نقطه ای از بدن انسان که از تریلیون ها سلول تشکیل شده است، می تواند شروع شود. بطور معمول، سلول های انسانی رشد و تکثیر می شوند (از طریق فرایندی به نام تقسیم سلولی) تا سلول های جدید را در صورت نیاز بدن تشکیل دهند. وقتی سلولها پیر میشوند یا آسیب میبینند، می میرند و سلول های جدید جای آنها را میگیرند. گاهی اوقات این فرایند منظم از بین میرود و سلولهای غیر طبیعی یا آسیب دیده رشد و تکثیر میشوند در حالی که نباید رشد کنند. این سلول ها ممکن است تومورهایی را تشکیل دهند که توده های بافتی هستند. تومورها میتوانند سرطانی یا غیر سرطانی( خوش خیم) باشند. تومورهای سرطانی که تومورهای بدخیم نیز نامیده میشوند به بافت های مجاور گسترش میابند یا به بافت های مجاور حمله میکنند و میتوانند به مکان های دوردست بدن سفر کنند تا تومورهای جدید تشکیل دهند( فرایندی به نام متاستاز). تومورهای خوش خیم به بافت های مجاور گسترش نمی یابند یا به آنها حمله نمیکنند. هنگامی که برداشته شود، تومورهای خوش خیم معمولا دوباره رشد نمی کنند؛ در حالیکه تومورهای سرطانی گاهی اوقات رشد میکنند. البته برخی تومورهای خوش خیم مانند تومورهای خوش خیم در مغز میتوانند تهدید کننده حیات باشند.
سلولهای طبیعی هم ممکن است به سلولهای سرطانی تبدیل شوند. قبل از تشکیل سلولهای سرطانی در بافت های بدن ، سلولها دچار تغییراتی غیر طبیعی به نام هیپرپلازی و دیسپلازی می شوند. در هیپرپلازی سلولهای داخل بافت سریعتر از حالت طبیعی تکثیر میشوند و سلولهای اضافی ساخته میشود. با این حال سلولها و نحوه سازماندهی بافت هنوز در زیر میکروسکوپ طبیعی به نظر میرسد.در دیسپلازی که یک بیماری پیشرفته تر از هیپرپلازی است، علاوه بر تجمع سلولهای اضافه، سلولها غیر طبیعی به نظر میرسند و تغییراتی در نحوه سازماندهی بافت ایجاد میشود. هیپرپلازی و دیسپلازی ممکن است به سرطان تبدیل شوند یا نشوند.
سرطان چگونه ایجاد میشود؟
بدن ما از تریلیون سلول تشکیل شده است که بافت ها و اندام های بدن را میسازند. ژن های داخل هسته های هر سلول، به آن سلول ها میگویند چه زمانی رشد کرده، فعالیت کند، تقسیم شود و بمیرد.وقتی ژن ها به درستی کار میکنند ،آنها به سلول ها میگویند که چه زمانی برای رشد و تقسیم مناسب است. وقتی سلولها تقسیم میشوند، کپی های دقیق از خود میسازند. یک سلول به دو سلول یکسان تقسیم میشود، سپس دو سلول به چهار سلول تقسیم میشوند و این روند ادامه میابد. اما سلولهای سرطانی متفاوت هستند. سلولهای سرطانی دارای جهش ژنی هستند که سلول را از سلول طبیعی به سلول سرطانی تبدیل میکنند. این جهش های ژنی ممکن است به ارث برسد ، با گذشت زمان و پیر شدن ژن ها ایجاد شود یا اگر در اطراف چیزی باشیم که به ژن های ما آسیب برساند مانند دود سیگار ، الکل یا اشعه ماوراء بنفش (UV) از خورشید ایجاد میشود.
سلولهای سرطانی مانند یک سلول طبیعی عمل نمیکند. زمانی که باید بمیرد، رشد میکند و خارج از کنترل تقسیم میشود. آنها همچنین به اندازه سلول های طبیعی بالغ نمیشوند و نابالغ میمانند. اگرچه انواع مختلفی از سرطان وجود دارد، اما همه آنها به دلیل رشد غیر طبیعی و خارج از کنترل سلولها شروع میشوند. سرطان میتوتند در هر سلول از بدن شروع شود. سولهای سرطانی خیلی خوب به هم نمیچسبند و از طریق خون و سیستم لنفاوی می توانند به سایر قسمتهای بدن گسترش یابند. این سلولها حتی توانایی فریب دادن سیستم ایمنی بدن را دارند.
علائم
برخی از علائم شایع اولیه سرطان عبارتند از:
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- خستگی مزمن
- درد مداوم
- تب که بیشتر در شب رخ میدهد
- تغییرات پوست؛ به ویژه خال هایی که شکل و اندازه را تغییر میدهند؛ یا خال های جدید
- کبودی یا خونریزی راحت
- توده یا برجستگی های زیر پوست که از بین نمیروند
- دشواری در تنفس
- مشکل در بلع
انواع سرطان
بیش از 100 نوع سرطان وجود دارد. انواع سرطان معمولا برای اندام ها یا بافت هایی که سرطان ها در آنجا شکل می گیرند نام گذاری می شوند. به عنوان مثال سرطان ریه از ریه شروع میشود و سرطان مغز از مغز شروع میشود. سرطان ها همچنین ممکن است با نوع سلولی که آنها را تشکیل داده اند توصیف شوند؛ که چهار نوع اصلی سرطان عبارتند از:
- کارسینوم ها: کارسینوم توسط سلولهای اپیتلیال تشکیل میشوند که سلول هایی هستند که سطوح داخلی و خارجی بدن را می پوشانند. انواع بسیاری از سلول های اپیتلیال وجود دارد که در زیر میکروسکوپ اغلب شکل ستون مانندی دارند. کارسینوما معمولا تومورهای جامد را تشکیل می دهند. آنها شایعترین نوع سرطان هستند. نمونه هایی از کارسینوم ها عبارتند از: سرطان پروستات، سرطان سینه، سرطان ریه و سرطان روده بزرگ.
- سارکوم ها: سارکوم ها سرطان هایی هستند که در استخوان و بافت های نرم، از جمله ماهیچه ، چربی ، رگ های خونی، رگ های لنفاوی و بافت های فیبری ( مانند تاندون ها و رباط ها) تشکیل می شوند. استئوسارکوم شایعترین سرطان استخوان است.
- لوسمی ها: سرطان هایی که در بافت خونساز مغز استخوان شروع می شوند لوسمی نامیده میشوند. این سلول ها تومورهای جامد را تشکیل نمیدهند؛ در عوض تعداد زیادی گلبول سفید غیرطبیعی در خون و مغز استخوان جمع می شوند و به سلول های طبیعی خون حمله می کنند و آنها را از بین می برند. سطح پایین سلولهای خونی طبیعی می تواند اکسیژن رسانی به بافت های بدن، کنترل خونریزی یا مبارزه با عفونت ها را سخت تر کند. چهار نوع شایع لوسمی وجود دارد که براساس سرعت بدتر شدن بیماری ( حاد و مزمن) و نوع سلول خونی که سرطان در آن شروع می شود ( لنفوبلاستیک یا میلوئید) گروه بندی می شوندو با نام های لوسمی لنفوسیتی حاد ، لوسمی لنفوسیتی مزمن، لوسمی میلوئید حاد و لوسمی میلوئید مزمن شناخته می شوند. انواع حاد لوسمی سریع رشد می کنند و اشکال مزمن کندتر رشد می کنند.
- لنفوما: لنفوم سرطانی است که از سیستم لنفاوی شروع می شود. سیستم لنفاوی شبکه ای از عروق و غدد است که به مبارزه با عفونت کمک می کند.سیستم لنفاوی حاوی لنف است ، مایعی بی رنگ که حاوی لنفوسیت هاست. لنفوسیت ها نوعی گلبول سفید هستند که بخشی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل میدهند. دو نوع اصلی لنفوم وجود دارد: لنفوم هوچکین و لنفوم غیرهوچکین. تفاوت اصلی بین این دو نوع لنفوم به داشتن یا نداشتن نوعی سلول به نام سلول های رید-استرنبرگ بستگی دارد. این سلولها فقط در افراد مبتلا به لنفوم هوچکین وجود دارند. سلول های رید-استرنبرگ سلول های بزرگ و غیر معمولی هستند که گاهی بیش از یک هسته دارند.لنفوم هوچکین معمولا چشم انداز بهتری نسبت به لنفوم غیر هوچکین دارد.
عوامل خطرساز سرطان
- سیگار کشیدن: کشیدن سیگار و کلا مصرف تنباکو احتمال ابتلا به سرطان ریه، پانکراس، مری و دهان را افزایش میدهد.
- رژیم غذایی: خوردن غذاهای پرچرب یا قند بالا می تواند خطر ابتلا به بسیاری از انواع سرطان را افزایش دهد. همچنین ورزش نکردن و چاقی و داشتن اضافه وزن خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد.
- محیط: قرار گرفتن در معرض سموم موجود در محیط مانند آزبست، آفت کش ها و رادون در نهایت می تواند منجر به سرطان شود.
- قرار گرفتن در معرض اشعه: اشعه ماوراءبنفش از خورشید بطور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش می دهد.
- هورمون درمانی غیر اصولی
- وراثت: ابتلا یک یا چند عضو از خانواده به سرطان، ریسک ابتلا به سرطان در فرد را افزایش می دهد.
با تغییر برخی از انتخاب های سبک زندگی خطر ابتلا به سرطان را می توان کاهش داد.
تشخیص
اغلب تشخیص زمانی شروع می شود که یک فرد در مورد یک علامت غیر معمول به پزشک مراجعه می کند. این علامت ها ممکن است شامل موارد زیر باشد: کاهش وزن بی سابقه و بدون علت خاص، تهوع و استفراغ بی علت، کاهش اشتها شدید، اسهال طولانی مدت، رنگ پریدگی و ضعف و بی حالی، احساس تب یا لرز بدون علت، درد شدید و طولانی مدت در قسمت هایی خاص از بدن بدون علت، کاهش رشد در اطفال. مشخص پزشک با فرد در مورد سابقه پزشکی و علائم او صحبت خواهد کرد. سپس پزشک آزمایش های مختلفی را برای یافتن علت این علائم انجام می دهد.گاهی یک پزشک پس از آزمایش غربالگری در یک فرد سالم سرطان را پیدا می کند. نمونه هایی از تست های غربالگری شامل: کولونوسکوپی، ماموگرافی، آندوسکوپی، تست پاپ، انواع آزمایشات خون جهت بررسی تعداد گلبول های قرمز، سفید و پلاکت ها است. ممکن است فردی برای تایید یا رد نتیجه غربالگری به آزمایشات بیشتری نیاز داشته باشد.
برای اکثر سرطان ها بیوپسی تنها راه تشخیص قطعی است. بیپسی برداشتن مقدار کمی از بافت برای مطالعه بیشتر است.
درمان
پزشک ممکن است از چندین درمان مختلف استفاده کنند، که گاهی اوقات درمان ها را بر اساس وضعیت بیمار ترکیب می کنند. درمان های رایج سرطان عبارتند از:
- شیمی درمانی: شیمی درمانی یکی از رایج ترین درمان های سرطان است. از داروهای قوی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده میکند. ممکن است شیمی درمانی بصورت قرص یا داخل وریدی استفاده شود. در برخی موارد ممکن است پزشک بتواند شیمی درمانی را به ناحیه خاص آسیب دیده هدایت کند.
- پرتو درمانی: این روش درمانی سلول های سرطانی را با دوزهای بالای پرتو از بین می برد. پزشک ممکن است پرتو درمانی و شیمی درمانی را ترکیب کند.
- جراحی:تومورهای سرطانی که گسترش نیافته اند ممکن است با جراحی برداشته شوند. درمان ممکن است ترکیبی از جراحی با شیمی درمانی یا پرتو درمانی برای کوچک کردن تومور قبل از جراحی یا کشتن سلول های سرطانی که ممکن است بعد از جراحی باقی بمانند، می شود.
- هورمون درمانی:گاهی اوقات پزشک هورمون هایی را تجویز می کند که دیگر هورمون های سرطان زا را مسدود می کنند.برای مثال: مردان و افرادی که در بدو تولد دچار سرطان پروستات هستند ، ممکن است هورمون هایی دریافت کنند تا تستوسترون( که به سرطان پروستات کمک میکند) کمتر از حد معمول نگه دارند.
- ایمونوتراپی برای سرطان: ایمونوتراپی یک درمان سرطان است که سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با این بیماری درگیر می کند.
- پیوند مغز استخوان: پیوند سلول های بنیادی نیز نامیده می شود. در این روش درمانی سلول های بنیادی آسیب دیده را با سلولهای سالم جایگزین میکنند. پیوند اتولوگ از ذخیره سلول های بنیادی سالم خود فرد استفاده میشود. پیوند آلوژنیک از سلول های بنیادی اهدایی فرد دیگری که معمولا از اعضای خانواده درجه یک هستند، استفاده میشود.
پیشگیری
تغییر سبک زندگی میتواند موثرترین عامل پیشگیری از سرطان باشد.
ترک سیگار و تنباکو، انتخاب یک رژیم غذایی سالم و استفاده از میوه و سبزیجات در این رژیم، مدیریت وزن، ورزش بصورت منظم باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می شود، محافظت از خود در برابر اشعه خورشید و بطور منظم استفاده از تست های غربالگری سرطان از مهمترین روش های پیشگیری از سرطان میباشد.