زخم بستر آسیب به پوست و یا بافت زیر جلدی است؛ معمولا به علت فشار، اصطکاک و فشار با هم، معمولا بر روی برآمدگی استخوان که ذخیره بافت چربی و بافت عضلانی کم است ایجاد میشود. افراد بیماری که توانایی حرکتی کمی دارند یا ناتوان حرکتی هستند، مستعد ابتلا به زخم بستر هستند. بر اثر فشار و اصطکاک بدن ، تخریب تمامیت پوستی از سطح پوست شروع شده و با پیشرفت زخم به عمق بافت پوست نفوذ خواهد کرد و عضلات و بافت های زیرین را درگیر خواهد کرد.

فاکتورهای خارجی مانند انواع بی اختیاری ( ادرار، مدفوع و رطوبت بدن) ، تعریق زیاد، شکستگی، ترشحات زیاد زخم به علاوه فاکتورهای داخلی مانند سن، اختلال  حس، سوء تغذیه، کورتون تراپی، شیمی درمانی، بیماری های زمینه ای مانند دیابت ، اختلالات گردش خون، مصرف دخانیات همگی از عوامل ایجاد زخم بستر هستند.

علت بروز زخم بستر چیست؟

3 دلیل اصلی ابتلا به زخم بستر شامل فشار ، برش ، اصطکاک هستند.

فشار: فشار ممتد بر روی بخشی از بدن سبب اختلال در جریان خون در بافت های آن بخش میشود. زمانی که جریان خون اختلال پیدا کند، اکسیژن رسانی و رساندن مواد مغذی ضروری به بافت های پوست به خوبی انجام نمیشود بنابراین پوست آسیب میبیند و به تدریج زخم میشود.

اصطکاک: زمانی که پوستِ حساس و شکننده با لباس یا ملحفه و …. در تماس باشد، ممکن است با آسیب بافت ها مواجه شود ودر اثر اصطکاک طولانی مدت به زخم دچار شود.

برش: زمانی که سطح پوست و سطح تخت در دو جهت مخالف همزمان حرکت کنند برش ایجاد میشود.

زخم بستر در چه محل هایی بیشتر دیده میشود؟

در کسانی که مدت زیادی در بستر در حالت درازکش به پشت قرار گرفته اند زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده میشود: پشت سر، پشت استخوان کتف ، پشت استخوان خاجی ، بین دو برجستگی باسن( ساکروم) ، پشت پاشنه

در کسانی که مدت زیادی به پهلو دراز کشیده اند زخم بستر ممکن است در نواحی زیر دیده شود: کناره های سرگوش، لاله گوش، روی برجستگی کنار لگن، روی برجستگی کناری زانو، روی پوست قوزک خارجی

در کسانی که بخاطر ضایعه نخاعی و عوامل دیگر مدت زیادی در ویلچر می نشینند زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده میشود: پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن، پشت استخوان های کتف یا ستون مهره ها، پوست روی ساعد یا ران در جایی که روی صندلی تکیه می دهند.

 علائم زخم بستر

علائم این زخم با توجه به اینکه زخم در چه مرحله ای قرار دارد متفاوت است و شامل 4 مرحله است.

زخم بستر درجه 1: اگر بعد از اعمال فشار بافت برگشت پذیر نباشد و فقط پوست به تغییر رنگ یا تغییر دما دچار شده باشد درجه یک میباشد. درد در این مرحله یا حس نمیشود یا بسیار کم است.

زخم بستر درجه 2: در این مرحله آسیب به زخم باز تبدیل میشود ولایه خارجی وسطحی پوست باز شده و با آسیب بافت ها همراه میشود ؛ عمق این زخم بسیار کم است. گاهی به تشکیل تاول هم می انجامد.

زخم بستر درجه 3: زخم بستر گسترش پیدا  میکند و تا بالای عضله پیشرفت میکند. در این مرحله زخم عمیق است  و بافت های درون زخم مرده اند.

زخم بستر درجه 4: آسیب به عضلات و تاندون ها رسیده و حتی ممکن است استخوان از درون زخم دیده شود. در این مرحله که شدیدترین نوع زخم بستر است احتمال عفونت استخوان زیاد است.

 عوارض زخم بستر

در صورتیکه برای درمان زخم بستر به موقع اقدام نشود، عوارض و مشکلات زیادی برای فرد ایجاد میشود؛ سلولیت از عوارضی میباشد که با عفونت پوست همراه است. این عارضه برای زخم های فشاری بسیار شایع میباشد و علائمی مانند قرمزی، تورم، گرما و… دارد.

عفونت استخوانی و مفصلی در اثر زخم، عملکرد این بخش ها را تحت الشعاع قرار میدهد و فرد را با مشکلات زیادی موجه میکند.

در مواردی زخم بستر به سپسیس یا عفونت خون تبدیل میشود.

بدترین عارضه زخم بستر که در صورت عدم درمان ایجاد میگردد سرطان است.

روش های درمان زخم بستر

• تغییر موقعیت: تغییر موقعیت سبب برداشته شدن فشار ممتد از روی ناحیه مربوطه میشود. همچنین از ایجاد زخم های جدید جلوگیری میکند. هنگام تغییر موقعیت به آسیب نرساندن به شرایط جسمی بیمار توجه داشته باشید. برای تغییر موقعیت هر 2 ساعت فرد را از پهلویی به پهلوی دیگر جابجا کنید؛ جهت چرخاندن بیمار از ملحفه استفاده کنید و توجه داشته باشید که بیمار روی ملحفه کشیده نشود چون باعث اصطکاک پوست میشود.
• تغذیه: برای درمان زخم بستر داشتن یک رژیم غذایی پرکالری و پرپروتئین و پرویتامین لازم است. خوردن میوه و سبزیجات از مواردی هستند که حتما برای بهبود روند ترمیم زخم بستر باید رعایت شود. رژیم غذایی مناسب سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به درمان زخم کمک میکند. نوشیدن مایعات کافی به میزان 8لیوان در طول روز در روند درمان بیمار حائز اهمیت است.
• داروها: آنتی بیوتیک های موضعی و سیستمیک و مکمل های ویتامینی ( زینک، ویتامین سی یا مولتی ویتامین) طبق تجویز پزشک در درمان زخم های درجه 3 و 4 لازم میباشد.
• پانسمان  پیشرفته: این پانسمان ها از ویژگی هایی برخوردار هستند که موجب بهبود و ترمیم زخم میشوند. همچنین از عفونت زخم جلوگیری میکنند و عفونت سطحی آن را ازبین میبرند.
• جراحی: در زخم های درجه 3 و 4 نیاز به برداشتن بافت های نکروز( مرده) و سیاه شده از طریق جراحی است.

پیشگیری از ایجاد زخم بستر

اکثر آسیب بافتی زیر پوست شروع میشود و سپس روی سطح پوست ظاهر میشود؛ بطور خلاصه اگر قرمزی یا زخم رخ دهد احتمال آسیب بیشتر به بافتِ زیر پوستی وجود دارد؛ به همین دلیل پیشگیری از ایجاد زخم بستر آسان تر از درمان است.

مؤثرترین روش در پیشگیری از ایجاد زخم بستر تغییر وضعیت دادن مکرر بیمار(تغییر پوزیشن) است. در حین تغییر وضعیت باید سعی کرد به پوست کشش و آسیبی وارد نشود و باید بدن را در وضعیت هایی قرار داد تا قسمت هایی که بیشتر در معرض زخم هستند تحت فشار کمتری قرار گیرند؛ برای این کار از بالش ها و پدهای حمایتی میتوان استفاده کرد.

پوست بیمار باید مرتبا با آب و صابون ملایمی شسته و خشک شود سپس با روغن زیتون یا لوسیون های نرم کننده و ملایم ماساژ داده شود تا هم از خشکی پوست جلوگیری شود هم باعث افزایش خونرسانی به بافت های تحت فشار شود. اما از ماساژ دادن نواحی قرمز شده و زخم شده به شدت پرهیز کنید.

ملحفه ها باید بدون چین و چروک باشد و لباسهای بیمار کاملا خشک و بدون رطوبت و از جنس نخ یا کتان باشد.

اگر بیمار کنترل ادرار و مدفوع ندارد باید مانع از ریختن ادرار و مدفوع بر روی پوست شوید و اگر از پوشک برای بیمار استفاده میکنید آن را بطور مرتب تعویض کنید و محل را تمیز و خشک نگه دارید؛ از سایزهای خیلی بزرگ استفاده نکنید زیرا باعث افزایش عرق کردن و تحریک پوست میشود.

با تغذیه مناسب باید به اندازه کافی کالری، پروتئین، ویتامین، مواد معدنی و آب به بدن رسانده شود.