سکته مغزی زمانی اتفاق می افتد که جریان خون در بخشی از مغز از بین میرود. سلول های مغز شما نمیتوانند اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را از خون دریافت کنند و در عرض چند دقیقه شروع به مرگ میکنند . این میتواند باعث آسیب مغزی پایدار ، ناتوانی طولانی مدت یا حتی مرگ شود.
انواع سکته مغزی
دو نوع سکته مغزی وجود دارد:
- سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک شایع ترین است که بیش از 80% موارد سکته ها را تشکیل میدهند و زمانی رخ میدهد که لخته خون و یا پلاک (تجمع چربی ها ، کلسترول) یک رگ خونی را مسدود میکند و از رسیدن خون و اکسیژن به بخشی از مغز جلوگیری میکند. لخته خون از دو روش باعث مسدود شدن رگ میشود:
یکی از راه ها سکته آمبولیک است که زمانی اتفاق می افتد که لخته ای در جای دیگر از بدن شما شکل میگیرد و در ر گ خونی مغز قرار میگیرد. شایعترین علت آن آمبولی های قلبی است که در عروق مغزی گیر می افتند. آمبولی ها به طور شایع از دهلیز چپ یا دریچه های قلبی در طرف چپ منشا میگیرند.
راه دیگر سکته ی ترومبوتیک است که زمانی رخ میدهد که لخته در یک رگ خونی در مغز تشکیل میشود. شایعترین سکته های ترومبوتیک ناشی از آرتریواسکلروز ( سفت شدن یا سخت شدن دیواره شریان ها) هستند.
برای درمان سکته مغزی ایسکمیک معمولا از داروهای حل کننده لخته یا رقیق کننده خون مانند آسپرین یا پلاویکس استفاده میشود و فرد باید بصورت مداوم برای پیشگیری از سکته مجدد تا پایان عمر استفاده کند.
- سکته مغزی هموراژیک
سکته مغزی هموراژیک زمانی رخ میدهد که یک رگ خونی پاره شود یا خونریزی کند و سپس از رسیدن خون به بخشی از مغز جلوگیری کند. این خونریزی ممکن است در هر رگ خونی مغز رخ دهد یا ممکن است در غشای اطراف مغز رخ دهد.در بیشتر مواقع ناشی از افزایش فشار خون است. در بیماران جوانتر بدون داشتن سابقه ی فشار خون شایعترین علت سکته هموراژیک تروما یا ضربه،مصرف کوکائین،لوکمی، ترومبوسیتوپنی( کاهش تعداد پلاکت های خون) میباشد.
برای درمان سکته مغزی هموراژیک معمولا از داروهای کاهش دهنده فشار مغز ناشی از خونریزی استفاده میشود؛ اگر خونریزی شدید باشد ممکن است برای برداشتن خون اضافی در مغز نیاز به عمل جراحی باشد.
علایم سکته مغزی
اندازه و موقعیت ضایعه و وسعت آسیب ایجاد شده، تعیین کننده علایم بیماری میباشند که ممکن است علایم در سمت مخالف بدن نسبت به ضایعه و یا در هر دو طرف بدن رخ دهد. علایم معمولا بطور ناگهانی ظاهر میشوند و حتی اگر خیلی شدید نباشند ممکن است در طول زمان بدتر شوند.
- تغییر سطح هوشیاری و تغییرات رفتاری:بی تفاوتی، تحریک پذیری، از دست دادن حافظه، عدم آگاهی نسبت به مکان، زمان و شخص
- از دست دادن حس و رفلکسها:معمولا یک طرفه میباشد و ممکن است بصورت موقتی یا دائمی ایجاد شود.
- تون عضلانی سفت یا شل
- مردمک های نامتقارن
- پتوز یا افتادگی پلک
- اختلالات بینایی:تاری دید یا نابینایی، فتوفوبی(ترس از نور)
- افتادگی یا کج شدن دهان
- ضعف یا فلج:یک طرفه یا دو طرفه
- اختلال در برقراری ارتباط و صحبت کردن
- دیس فاژی یا اختلال در بلع
- بی اختیاری روده و مثانه
- تهوع و استفراغ
- صرع یا تشنج
- سردرد و گردن درد
- سنکوپ و غش کردن
- سرگیجه و از دست دادن تعادل و هماهنگی
عوامل موثر در سکته مغزی
- فشار خون بالا
- بیماری های فلبی
- سیگار کشیدن
- سابقه شخصی یا خانوادگی
- سن
- نژاد و قومیت
- مصرف الکل و مواد مخدر
- عدم فعالیت بدنی کافی
- داشتن اضافه وزن
- رژیم غذایی ناسالم و کلسترول بالا
عوارض سکته مغزی
- درجات مختلفی از ناتوانی های جسمی
- فتق
- آسپیراسیون(برگشت محتویات معده به درون ریه)
- صرع
- اختلالات قلبی و تنفسی
- افزایش فشار داخل جمجمه در نوع خونریزی دهنده
- کما
- زخم های فشاری
- مرگ
درمان سکته مغزی
درمان سکته مغزی شامل دارو، جراحی و توانبخشی است. اینکه کدام درمان را دریافت میکنید به نوع سکته مغزی و مرحله درمان بستگی دارد.
مراحل مختلف عبارتند از:
- درمان حاد: تلاش برای متوقف کردن سکته مغزی درحالیکه در حال وقوع است.برای سکته مغزی ایسکمیک معمولا درمان با ترومبولیتیک ها(حل کننده لخته) در 4 ساعت اولیه پس از سکته، و داروهایی برای جلوگیری از جمع شدن پلاکت ها برای تشکیل لخته تجویز میشود. در سکته های حاد هموراژیک اولین اقدام پیدا کردن علت خونریزی در مغز سپس کنترل آن است. اگر فشار خون بالا دلیل خونریزی است داروهای ضد فشار خون تجویز میشود؛اگر علت آنوریسم باشد، بریدن آنوریسم یا آمبولیزاسیون کمک کننده است؛ داروهای ضد تشنج در صورت بروز تشنج مانند دیازپام, مسکن ها، آنتی اسیدها، ضد تب ها، ملین ها از سایر داروهای مورد استفاده میباشد.در بیماران سکته مغزی با کاهش سطح هوشیاری استفاده از تهویه مکانیکی جهت حفظ راه هوایی و تهویه کافی ضروری است. لوله بینی-معده (NGT) برای خارج کردن هوای اضافی از معده و ادامه تغذیه لازم است.
- توان بخشی پس از سکته مغزی: توانبخشی میتواند به فرد کمک کند تا مهارت هایی را که به دلیل آسیب از دست داده دوباره یاد بگیرید. هدف این است تا حد امکان فرد مستقل شود و بهترین کیفیت زندگی را داشته باشد. طول دوره بهبودی بسته به شدت سکته مغزی متفاوت است.فیزوتراپی، کار درمانی، گفتار درمانی از اقدامات موثر در توانبخشی فرد است.
- پیشگیری: فشار خون طبیعی را حفظ کنید؛ مصرف چربی های اشباع و کلسترول را محدود کنید؛ از استعمال دخانیات و الکل پرهیز کنید؛ دیابت را کنترل کنید؛ وزن سالم را حفظ کنید؛ ورزش منظم داشته باشید؛ از رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات داشته باشید.
مراقبت در منزل از بیماران دچار سکته مغزی
بر اساس سطح ناتوانی فرد بیمار مراقبت های مورد نیاز فرد متفاوت است ؛ اولین اقدام تهیه وسایل مورد نیاز از قبیل واکر، ویلچر، تشک مواج، توالت فرنگی، وسایل کمکی برای ایمنی غذا خوردن و سایر لوازم مورد نیاز است.
بیمار را نسبت به محیط آگاه کنید و نور کافی برای محیط تامین کنید.وسایل منزل را طوری مرتب کنید تا یک مسیر باز برای بیمار ایجاد شود. بستر و وسایل شخصی را در دسترس بیمار قرار دهید. بیمار را تشویق کنید برای مشاهده ی اطراف و شنیدن از چشم و گوش سمت مبتلا استفاده کند. بیمار را تشویق کنید تا از سمت مبتلای بدن خود نیز در مراقبت از خود استفاده کند. در صورت بی حسی و بی حرکتی اندام ها باید بصورت مداوم تغییر وضعیت از پهلویی به پهلوی دیگر جهت جلوگیری از زخم بستر انجام شود و از فرد بیمار تا حد امکان کمک گرفته شود.در صورت کاهش سطح هوشیاری سریعا به مرکز درمانی مراجعه کنید. داروها ی تجویز شده توسط پزشک را در زمان تعیین شده بصورت منظم مصرف کنید. مراقب باشید فرد مایعات و مواد غذایی لازم را دریافت کند.از لباس های نخی و آزاد برای بیمار استفاده کنید.در صورت بی اختیاری ادرار و مدفوع بطور متناوب پوشاک بیمار را تعویض کنید
سکته مغزی گذرا (TIA )
یک حمله ایسکمیک گذرا ، یک نقص نروژنیک کوتاه مدت( کمتر از 24 ساعت) که خودبخود از بین میرود و منجر به آسیب دائمی نمیشود. حمله معمولا ناگهانی است و علایم آن ممکن است شبیه سکته باشد، ولی علایم موقتی است.حملات ایسکمیک گذرا در نتیجه ی کاهش موقتی در میزان اکسیژن رسیده به بافت مغز ایجاد میشود. این حملات میتواند نشانه های هشدار دهنده برای سکته ی در شرف وقوع باشد و باید بلافاصله تحت بررسی قرار گیرد.
علایم شایع عبارتند از:
ضعف ناگهانی در یک طرف بدن، اختلال در تکلم، کاهش بینایی، سرگیجه غیرقابل توصیف و گیجی.
درمان TIA
- اصلاح عوامل خطرساز شامل ترک سیگار کشیدن، کاهش وزن، ورزش، کنترل فشار خون، درمان مناسب دیابت
- تمام بیمارانی که در معرض TIA قرار دارند باید تحت درمان ضد پلاکتی شاکل آسپرین، کلوپیدوگرل( پلاویکس) قرار گیرند.
- درمان با استاتین ها مانند آتوروستاتین و یا رزواستاتین در هیپرلیپیدمی
- در صورت وجود تنگی بیش از 70 درصد شریانی که علایم را ایجاد کرده است استنت گذاری ممکن است لازم باشد.